مباني فقهي رؤيت هلال

 

بر اساس احاديث متعدد از پيامبر اسلام و عترت پاكش (كه سلام و صلوات خداوند بر آنان باد) مسلمانان موظفند با ديدن هلال ماه، ماه قمري را آغاز نمايند، همچنين چندين روايت از آن بزرگواران نقل شده است كه ماه قمري (الشهر) 30 روز و يا 29 روز است. به عنوان نمونه مي‌توانيد به كتاب «وسايل الشيعه» ج7 ، ص 182 ، باب "انّ علامة شهر رمضان و غيره رؤية الهلال" و در كتب اهل سنت به كتاب «التاج الجامع للاصول» ج2، ص 54، الباب الثالث- يجب الصوم و الافطار برؤية الهلال- مراجعه نماييد.

اولين رؤيت هلال بعد از آنكه دو يا سه شب ماه در آسمان ديده نشده و به اصطلاح در محاق بوده نشانه شروع ماه جديد است. اين رؤيت معمولاً پس از غروب خورشيد رخ مي‌دهد بنابراين اولين روز ماه قمري با شب شروع مي‌شود يعني شب اول ماه، قبل از روز اول ماه مي‌آيد و مرسوم است كه مثلاً مي‌گوييم شب جمعه و فرداي آن را روز جمعه مي‌ناميم (براي توضيح بيشتر به كتاب آثارالباقيه ، تاليف ابوريحان بيروني ، فصل اول در حقيقت شب و روز رجوع نماييد. همچنين به عنوان مستند فقهي مي‌توانيد به كتاب التهذيب ؛ تاليف شيخ طوسي ؛ ج4 ، ص 72 ، حديث 197 مراجعه كنيد.)


موارد اختلاف نظر در آغاز ماههاي قمري به لحاظ شرعي
 

با وجود اتفاق نظر بين فقهاي اسلام در اينكه اول ماهها با رؤيت اثبات مي‌شود و ماه قمري 29 و يا 30 روزه است و نه كمتر و نه بيشتر امّا در فروع و جزئيات مسائل اختلافاتي وجود دارد كه به تعدادي از آنها اشاره مي‌شود.

1- آيا رويت با چشم مسلح (دوربين و تلسكوپ) ، در حالي كه همان هلال با چشم غير مسلح رؤيت نمي‌شود اول ماه را ثابت مي‌كند؟
2- اگر كسي هلال را به تنهايي ديد و ديگران نتوانستند آن را ببينند و يا نزد حاكم، اول ماه ثابت نشد آيا اول ماه براي خودش ثابت است؟
3- اول ماه با شهادت چند نفر ثابت مي‌شود؟ آيا يك شاهد كافي است؟ اين شاهد و يا شاهدان چه شرايطي بايد داشته باشند؟
4- آيا بايد عملا" رويت هلال صورت گيرد يا محاسبات نجومي كه رؤيت‌پذيري يا عدم رؤيت‌پذيري را در صورت صاف بودن هوا پيش بيني مي‌كنند براي اثبات اول ماه كافي است؟
5- اگر محاسبات نجومي كارشناسان رؤيت هلال نشان دهد كه هلال در يك شب خاص قابل رؤيت نيست امّا شاهداني گواهي كردند كه هلال را ديده‌اند كدام پذيرفته مي‌شود؟
6- اگر هلال در هنگام غروب ديده نشد اما فرداي آن، در هنگام روز ديده شد آيا اول ماه بودن روز رؤيت ثابت مي‌شود؟
7- اگر در محل سكونت خود نتوانستيم هلال را ببينيم و در جاي ديگري از دنيا شاهداني بر رؤيت هلال داشتيم آيا با شهادت آنها اول ماه ثابت مي‌شود؟
 
 

در هفت مورد ذكر شده كه اغلب موارد اختلاف نظر فقهي در زمينه رؤيت هلال را دربرمي‌گيرد، فقها با برداشت‌هاي خود از روايات گوناگون رسيده در بحث رؤيت هلال و با استدلالهايي كه بر اساس آن روايات مي‌آورند به نظرات مختلفي مي‌رسند كه هر مسلمان با توجه به مذهب خود و با مراجعه به فقيهي كه قول و نظر او را براي خود معتبر و لازم الاطاعه مي‌داند تكليف شرعي و الهي خود را شناخته و بر طبق آن عمل مي‌نمايد.

در كتب حديثي روايات مربوط به رؤيت هلال را در باب صوم يا صيام مي‌آورند. (مثلاً مي‌توانيد به كتاب «وسايل الشيعه» ج7 و كتاب «التاج الجامع للاصول» ج2 مراجعه كنيد.) و فقها نيز نظرات خود را در اين زمينه در رساله‌هايشان در بخش مربوط به روزه (معمولاً اواخر بحث روزه) ذكر مي‌كنند.