تقويم ميلادي در حال حاضر در بسياري از كشورهاي جهان به عنوان تقويم رسمي استفاده مي شود. بسياري از وقايع تاريخي ايران بخصوص قبل از اسلام با اين تقويم بيان شده است. ضمناً اين گاهشماري در زمان حاضر به حدي در بين مردم شيوع يافته كه در تقويم هاي ساليانه ايراني محل خاصي را به خود اختصاص داده است. از اين رو آشنايي با تاريخچة پيدايش، تحوّل و تكامل آن لازم به نظر مي رسد.

پيدايش تقويم ميلادي

كنستانتينوس يا قسطنطين (274 تا 337 ميلادي) اولين امپراتور مسيحي بود كه بر روم حكومت كرد. وي در سال 313 بعد از ميلاد آيين مسيحيت را در رديف اديان رسمي آن زمان قرار داد. قسطنطين به موجب فرماني دستگاه شمارش روزهاي ماه را لغو و به جاي آن روز هفته را معمول داشت و روز يكشنبه را به عنوان اوّلين روز هفته و روز عبادت مسيحيان تخصيص داد. در سال 325 م، شوراي عمومي كلسياي شهر نيقه (در شمال غربي تركيه امروزي) با حضور قسطنطين و تعداد 318 نفر از علماي مسيحي تشكيل شد. در اين شورا، شرايع مسيحيت به تصويب رسيد. يكي از مصوبات اين شورا، اين بود كه سال شمسي براي امور و مقاصد عمومي و سال قمري براي تعيين بعضي از اعياد و برگزاري امور ديني مثل روز عيد پاك و غيره به رسميت شناخته شد. در سال 325 م، بر طبق ارصاد نجومي، تاريخ اعتدال بهاري در 21 مارس مقرر شد.

پيدايش تقويم ميلادي، نتيجة نزاعي بود كه مدتهاي متمادي در مورد صحيح محاسبه نمودن روزهاي تولد حضرت مسيح(ع) و عيد پاك، بين كليساها وجود داشت. در سال 525 بعد از ميلاد، راهبي رومي به نام «ديوني سيوس اكزيگيوس» بنا به درخواست پاپ ژان اول جدولهاي جديدي براي تعيين روز عيد پاك تهيه كرده بود. او پيشنهاد كرد كه تاريخ تولد حضرت مسيح (ع) به عنوان مبداء تقويم مسيحيان اختيار شود. ديوني سيوس به دلايل نامعلومي، روز تولد حضرت مسيح (ع) را 25 دسامبر حساب كرد. در حالي كه پژوهشگران به استناد شواهد و اسناد مختلف تولد مسيح را حدود 4 تا 12 سال قبل از تاريخ محاسبه شده توسط ديوني سيوس ميدانند. درتقويم پيشنهاد شده توسط وي طول سال شمسي 365/25 شبانه روز و سالهاي قابل قسمت بر عدد 4، كبيسه محسوب مي شد. اما استفاده از تقويم ميلادي به علت عدم موافقت كليساهاي مسيحي، جنبه عموميت پيدا نكرد.

تقويم ميلادي از قرن هفتم ميلادي در ايتاليا و انگلستان و به دنبال آن در قسمتهاي از اسپانيا مورد استفاده قرار گرفت. از قرن يازدهم ميلادي، تقويم ميلادي در قسمت عمده‌اي از اروپا جنبة عموميت پيدا كرد. در قرون اخير در بسياري از كتب تاريخي، نجومي و غيره تقويم ميلادي يادشده به نام «تقويم ژولين» يا «تقويم ژوليوسي» يا «تقويم ژولي» معرفي شده است.

اصلاح تقويم ميلادي

همانطور كه گفته شد، طول سال شمسي در تقويم ميلادي 365/25 شبانه روز بود. در صورتي كه سال شمسي حقيقي (مدت زمان بين دو عبور متوالي مركز خورشيد از نقطة اعتدال بهاري) تقريباً 365/2422 شبانه روز است. بنابراين طول سال در تقويم ميلادي يادشده به مقدار 0/0078 شبانه روز از طول متوسط سال شمسي حقيقي بيشتر منظور مي شد. اين خطاي سالانه به تدريج باعث مي شد كه آغاز فصول شمسي به طور تقريبي در هر 128 سال، يك شبانه ‌روز زودتر از تاريخ واقعي خود شروع شوند. در نتيجه اعياد محاسبه شده بر اساس تقويمهاي آن روزگار ديرتر از تاريخ واقعي خود اتفاق مي افتادند. در نخستين تقويمهاي كليسايي، كه در سال 325 بعد از ميلاد تنظيم شد، تاريخ اعتدال بهاري بر طبق ارصاد نجومي در 21 مارس بود. اما در سال 1325 ميلادي، يعني پس از گذشت 1000 سال، خطاهاي جمع شده باعث شد كه تاريخ اعتدال بهاري، 8 شبانه روز زودتر يعني در تاريخ 13 مارس واقع شود. تقريباً از اوايل ربع دوم قرن چهاردهم تلاشهاي فراواني براي اصلاح تقويم ميلادي انجام شد.

در سال 1576 ميلادي، پاپ گرگوري سيزدهم كميسيون خاصي را به سرپرستي كريستوفر كلاويوس، منجم و استاد رياضيات دانشگاه يسوعان شهر رم، مامور بررسي و اصلاح تقويم ميلادي نمود. در همين زمان، الي سييوس ليليوس ، استاد دانشگاه پروژيا، پيشنهادي را كه از چند سال قبل براي اصلاح تقويم ميلادي، آماده كرده بود را براي پاپ فرستاد. اين پيشنهاد مورد توجه كميسيون اصلاح تقويم قرار گرفت. سرانجام اصول كلي تقويم اصلاح شده در تاريخ 24 فورية 1582 ميلادي به موجب فرماني از طرف پاپ گرگوري سيزدهم منتشر شد. اين فرمان بر مبناي دو اصل زير تقويم ميلادي را اصلاح كرد:

الف- تاريخ اعتدال بهاريِ سال 1582 را ايگناتيوس دانته عضو كميسيون اصلاح تقويم، با استفاده از يك شاخص بزرگ در محل كليساي بولوني مطابق با 11 مارس تعيين كرد، در صورتي كه در سال 325 بعد از ميلاد، تاريخ اعتدال بهاري در 21 مارس مقرر شده بود. رصد نجومي دانته نشان داد كه در سال 1582 ميلادي، آغاز فصل بهار بعد از گذشت 1257 سال ميلادي، 10 شبانه روز زودتر از تاريخ واقعي خود شروع شده بود. براي اصلاح تقويم ميلادي، 10 شبانه روز از سال 1582 ميلادي حذف شد. به اين صورت كه روز 5 اكتبر را روز 15 اكتبر 1582 ميلادي محسوب كردند و در سال 1582 ميلادي را «سال تصحيح» ناميدند.

ب- براي تثبيت اعتدال بهاري در تاريخ واقعي خود و جلوگيري از تكرار خطاهاي جمع شدة ناشي از اختلاف بين طول سال شمسي در تقويم ميلادي و طول متوسط سال شمسي حقيقي (كه در هر 400 سال ميلادي، به طور تقريبي 3 شبانه روز مي شد.) مقرر شد كه سالهايي كه دو رقم سمت راست آنها، دو صفر(00) است، در صورت بخش پذير بودن بر عدد 400 و بقية سالها در صورت بخش پذير بودن بر عدد 4، كبيسه منظور شوند. به عنوان مثال از بين سالهاي 1700، 1800، 1900 و 2000، فقط سال 2000 كبيسه بود و از بين سالهاي 2006 تا 2011 ميلادي، فقط سال 2008 ميلادي كبيسه خواهد بود. با اين حساب در تقويم ميلادي اصلاح شده در هر 400 سال 97 كبيسه يعني تعداد 3 كبيسه كمتر از تقويم ميلادي اصلاح نشده اتفاق مي افتد و از اين طريق 3 شبانه روز خطاهاي جمع شده، اصلاح مي شود.

جدول 1: نام و تعداد شبانه روز در ماههای تقويم ميلادی

با اجراي قانون كبيسه پاپ گرگوري طول متوسط سال معادل 365/2425 شبانه روز مي شود كه در هر 3300 سال، يك روز خطا خواهد داشت. علاوه بر اين طبق فرمان پاپ سال نو بايد از اول ژانويه آغاز شود. تقويم ميلادي اصلاح شده در اكثر كشورهاي پيرو مذهب كاتوليك به سرعت پذيرفته شد اما در ساير كشورهاي پيرو مذاهب ديگر مسيحيت، به كندي پذيرفته شد.

تقويم اصلاح شده كه « تقويم گرگوري» ناميده مي شود، همان تقويم ميلادي كنوني است كه در حال حاضر در بسياري از كشورهاي جهان به عنوان تقويم رسمي متداول است. رديف، نام و تعداد شبانه روز ماههاي تقويم ميلادي در جدول1 آمده است. تعداد شبانه روز ماه فوريه در سالهاي كبيسه 29 شبانه روز است.

منابع:

• صياد، م. ر.، 1373، «تقويم هجري شمسي»، ماهنامة نجوم، سال 4، شمارة 4، صفحات 30-32.
• عبدالهي،ر.، 1375، « تاريخِ تاريخ در ايران»، تهران: امير كبير، چاپ دوم.