طرح های پژوهشی انجام شده - calendar- مرکز تقویم
- مقايسه روشها و معادلات مختلف براي اعمال كبيسه‌هاي گاهشماري هجري خورشيدي در منابع مختلف (فريد قاسملو)
گاهشماري هجري شمسي رايج و رسمي ايران در نوع خود دقيقترين و جامع‌ترين گاهشماري شمرده مي‌شود كه اركان مختلف آن اعم از طول سال، طول فصول و مانند آن به دقيقترين صورت اعمال مي‌گردد. در اين گاهشماري، سالهاي كبيسه در دوره‌هاي چهارساله و گاهي نيز پنج‌ساله اعمال مي‌گردند. اين تنها نوع گاهشماري شمسي در دنيا است كه فاصله كبيسه‌هاي آن پنج‌ساله نيز مي‌باشد و در گاهشماري‌هاي ديگر شمسي (مثلاً گاهشماري ميلادي) تنها كبيسه‌هاي چهارساله با دورة خاصي اعمال مي‌گردند. اعمال كبيسه‌هاي پنج‌ساله براي اين است كه طول سال در گاهشماري هجري شمسي كاملاً با طول سال شمسي تطابق يابد، كه اين پديده اكنون نيز اتفاق افتاده است. اما روشي استانده براي دوره‌هاي اعمال كبيسه اين گاهشماري رسميت نيافته است. اين موضوع باعث شده تا در جريان طراحي روش‌هاي تبديل تقويم كه براي گاهشماري‌هاي هجري شمسي، هجري قمري و ميلادي طراحي شده‌اند اختلاف نظر بروز نمايد. در عين حال گروهي از دانشمندان نيز به آن معتقدند كه نمي‌توان روشي استانده براي گاهشماري هجري شمسي و كبيسه‌هاي آن اعمال كرد. در اين طرح پژوهشي سعي مي‌شود تا پارامترهاي مختلف نجومي مورد بحث، از جمله طول سال شمسي تعريف شده و هم چنين روش‌هاي مختلفي كه از سوي افراد مختلف در اين زمينه پيشنهاد شده با هم مقايسه شود تا بتوان يك روش براي طراحي كبيسه‌هاي گاهشماري هجري شمسي براي سالهاي آينده طراحي نمود.
- طراحي ضابطه‌هاي جديد در رؤيت هلال ماه (مرحوم دکتر حميدرضا گياهي يزدي)
در اين طرح مشخصه‌هاي مطرح شده در ضابطه‌هاي رؤيت هلال ماه در نجوم دورة اسلامي و در سدة اخير در غرب و كشورهاي اسلامي مورد پژوهش قرار گرفته و مقادير حدي آنها بررسي شده‌اند. مهتمرين مشخصه‌ها عبارتند از: فاصلة زاويه‌اي ماه از خورشيد، اختلاف طول دايرة‌البروجي ماه و خورشيد، مكث ماه پس از غروب خورشيد يا اختلاف زمان طلوع ماه و خورشيد، اختلاف سمت ماه با خورشيد و ارتفاع ماه از افق (در هنگام غروب يا طلوع خورشيد) و سن هلال ماه است. در طراحي ضابطه‌هاي قبلي كمتر به عواملي همچون انحطاط حدي (ارتفاع منفي) خورشيد در هنگام غروب (يا طلوع) ماه و فاصلة ماه از زمين توجه شده است. در طراحي ضابطة جديد، با توجه به تأثير اين مشخصه‌ها ضابطة دقيقتري در زمينة رؤيت هلال ماه عرضه شده و عوامل مؤثر در طراحي ضابطه‌هاي جديد بررسي شده است.
- نورسنجي هلال ماه و تعيين پارامترهاي فيزيكي جهت پيش‌بيني زمان رؤيت هلال (مرحوم دكتر محمد تقي عدالتي، محمد مهدي مطيعي)
بررسي شدت نور ماه در آخر هر ماه قمري يكي از پارامترهاي مهم در پيش‌بيني زمان رؤيت هلال است. در اين طرح پژوهشي با استفاده از آشكارساز CCD و همچنين دوربين‌هاي ديجيتال سعي مي‌شود كه در روزهاي آخر و همچنين اوايل هر ماه قمري شدت تابش نور هلال مورد بررسي قرار گيرد. علاوه بر نورسنجي توسط آشكارساز CCD، از فيلمهاي حساس به نور كه البته داراي مزايا و معايبي هستند استفاده مي‌كنيم. فيلمهايي وجود دارند كه حساسيت بسيار بالاتري نسبت به چشم انسان دارند و قادرند شدت‌هاي بسيار كم نور را ثبت نمايند. عيب فيلمهاي عكاسي، عدم واكنش خطي است كه در انجام طرح، اين موضوع در نظر گرفته مي‌شود. در اين طرح علاوه بر كار نورسنجي، عمل استهلال نيز در آغاز و پايان ماه قمري با تلسكوپ و دوربين‌هاي دو چشمي با توجه به مشخصات هندسي ماه و خورشيد كه قبلاً محاسبه شده است صورت مي‌گيرد.
- مطالعه كاهش طول كمان و حد دانژون در هلال هاي باريك ماه (دکتر امير حسن زاده)
رصدهای ثبت شده نشان می دهد که كمان هلال هاي باريك ماه به مقدار قابل توجهی کوچکتر از یک نیم دایره است. حدود 70 سال پیش، «آندره دانژون» يك اخترشناس فرانسوي نشان داد که هر چه جدايي زاويه اي ماه از خورشید كاهش يابد، طول كمان هلال كمتر می شود. وی با بررسی داده های رصدی جمع آوری شده به این نتیجه رسید که در جدایی زاویه ای 7 درجه طول کمان به صفر درجه خواهد رسید. امروزه این مقدار به «حد دانژون» معروف است و از آن به عنوان حدی برای تشکیل هلال یاد می شود. دانژون اعتقاد داشت که عامل موثر در بروز این حد، سایه کوههای ماه است. محققین بعدی مقادیر دیگری برای این حد به دست آوردند. در این پژوهش منحنی کاهش طول کمان بر حسب جدایی زاویه ای به دست آمده است. این نتايج نشان می دهد حد دانژون حدود 5 درجه است. سپس عوامل موثر در بروز حد دانژون مطرح و مورد بحث قرار گرفت و با توجه به اثر ديد نجومي و عوارض لبه هلال، مقادير طول كمان محاسبه با منحني داده هاي رصدي مقايسه شد.
نتایج حاصل از این بررسی با داده های حاصل از رصدها توافق خوبی نشان می دهد. پژوهش حاضر نشان مي دهد كه اثرات ياد شده مي توانند در كاهش طول كمان موثر باشند و بايد مورد توجه قرار گيرند. در ادامه رخگرد و تغيير عوارض لبه ماه در تشكيل هلال ماه بررسي و امكان مشاهده هلال‌هاي باريك‌تر و شكسته شدن حد دانژون مطرح شد. در پايان با كمك داده‌هاي عوارض لبه ماه، وضعيت رؤيت پذيري براي چند هلال باريك تحليل شد.
- تقويم دائمي جهاني (دكتر رضا عبداللهي)
بخشي از تاريخ علم به فعاليتهاي بشريت براي دستيابي به نوعي گاه شماري كه بتواند پاسخ گوي نياز هاي روزمره اش باشد اختصاص دارد. اين فعاليت در سالهاي اخير در جهاني كه به آن دهكده ي جهاني مي گويند به حق شتاب بيشتري يافته است. تا جايي كه براي اين منظور دو انجمن جهاني تشكيل شده است و هريك اصرار دارند كه تقويمي را كه مناسب براي استفاده جهان امروز و فردا مي دانند براي امور سياسي، اقتصادي و مذهبي به صورت رسمي از طرف مجامع بين المللي پذيرفته شود.
سازمانهاي جهاني مانند اطاق جهاني تجارت، اتحاديه ي جهاني نجوم، مجمع اتحاد ملل وسازمان ملل متحد تا به امروز از پذيرفتن كليه ي تقويم هاي ارائه شده سرباز زده اند، ولي اين فعاليت هم چنان ادامه دارد. در اين پژوهش سعي شده است كه با بررسي پيشينه ي فعاليتي كه براي تدوين تقويم هاي جهاني به عمل آمده است مشخصات تقويم هاي مطرح، بازگو شود ونارسايي هاي هريك از آنها مورد توجه قرار گيرد.
هدف نهايي اين پژوهش ارائه ي يك تقويم جهاني است كه عوارض جانبي آن نسبت به تقويم هايي كه با عنوان جهاني تا به امروز ارائه شده است كمتر باشد وتوقعات مردم جهان را از گاه شماري بيشتر مرتفع سازد.
- شيوه تعيين آغاز ماههاي قمري (هلالي) در زيجهاي فارسي و عربي (دكتر رضا عبداللهي)
برطبق گزارش مورخان و منجمان تعيين آغاز ماههاي قمري همواره موضوع بحث كساني كه برگزاري آداب مذهبي خود را با شروع ماههاي قمري همواره تنظيم مي كرده اند،بوده است.مشكل پيش بيني رؤيت هلال ماههاي قمري از يك سو و حساسيت موضوع براي منتقدان به رعايت روزهاي ماه از سوي ديگر موجب شده است كه منجمان ايراني از قرون نخستين ظهور اسلام موضوع را به صورت جدي مورد مطالعه قراردادند وافزون بر بازگو كردن مشكلات پيش بيني رؤيت هلال وطول ماههاي قمري كوشيده اند با بررسي دقيق حركت ماه، خورشيد و زمين رؤيت پذيري ماه را پيش بيني كنند. برخي از منجمان با در نظر گرفتن شرايط رؤيت پذيري ماه محاسباتي را ارائه داده اند كه به وسيله ي آن محاسبات بتوان رؤيت هلال را پيش بيني كرد. اگر چه اين گونه محاسبات براي استخراج تقويم هاي قراردادي قمري كارساز و هوشمندانه است با توجه به شرايط بسيار پيچيده اي كه رؤيت هلال را تحت تأثير قرار مي دهد براي تقويم هاي هلالي به دقت عمل آنها نمي توان صددرصد اطمينان كرد. افزون بر اين در تقويم شرعي اسلامي رؤيت عيني هلال معيار آغاز ماه است.
- پیشینه به کارگیری دستگاه مختصات دایره‌البروجی در نجوم دوره اسلامی: با تاکید بر تحلیل کهنترین گزارش رصد علمی دنباله دار هالی در سال ۲۲۲ قمری از ابواسحاق یعقوب بن کندی (مرحوم دکتر حميدرضا گياهي يزدي)
Giahi Yazdi, H.-R. G. 2014, The Fragment of Al-Kindī’s Lost Treatise on Observations of Halley’s Comet in A.D. 837. Journal for the History of Astronomy, 45(1), 61–77. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/002182861404500104
- تقویم جلالی : معمای مبدأ آن (مرحوم دکتر حميدرضا گياهي يزدي)
Giahi Yazdi, HR. Arch. Hist. Exact Sci. 2019,The Jalālī Calendar: the enigma of its radix date. Https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00407-019-00240-0
- ارائۀ روشی برای استخراج تقویم هجری شمسی حقیقی (از سال ۱۳۰۴ تا ۱۴۹۸) (حجت‌الاسلام مهدي سهرابي)